PSA en prostaatkanker, wat is nu wijsheid?

PSA en prostaatkanker, wat is nu wijsheid? Het is de voorbije maanden bingo in de media wat screening betreft van prostaatkanker. Screening wordt in deze publicaties (verkeerdelijk) beperkt tot het bepalen van PSA (Prostaat Specifiek Antigeen) een merkstof die vroegtijdig prostaatkanker kan opsporen.

In oktober 2019 verscheen een artikel over PSA in de NRC. Begin december verscheen in de Telegraaf een interview met een Zwolse huisarts die het bepalen van PSA afraadde. Kort ervoor was de TV uitzending van Pauw. Hierin pleitte een Andros uroloog voor het gericht uitvoeren van deze test bij risicogroepen voor prostaatkanker. NU.nl reageerde hierop met een interview dit keer met een Nijmeegse huisarts waar de PSA test weer de verdoemenis werd ingeschreven. In de commentaren op deze publicatie komt ook de voorzitter van de NVU (Nederlandse Vereniging voor Urologie) aan het woord die het standpunt van de Nederlandse huisartsen onderschrijft en vingerwijzend waarschuwt: ‘Bezin voor ge begint”. En op 11 januari was het de beurt aan de Volkskrant met een gedegen artikel maar wel weer ten faveure van de PSA ontkenners.

Wat is nu wijsheid? Het antwoord is simpel: geselecteerd screenen met PSA en dat kan. Op die manier wordt onderdiagnose vermeden. Dit betekent dat patiënten met een significant prostaatkanker op tijd worden ontdekt en op die manier wordt het overlijden eraan teruggedrongen. En wanneer op die wijze een niet significante prostaatkanker toch wordt vastgesteld, hebben we tegenwoordig kennis en kunde om overbehandeling te vermijden. Waakzaam afwachten (active surveillance) is dan aan de orde. En in tegenstelling tot de mening van de geraadpleegde uroloog in de Volkskrant kunnen de vele patiënten met een onschuldige prostaatkanker buitengewoon goed overweg met deze afwachtende benadering.

De huidige kennis laat toe risicogroepen te bepalen bij wie jaarlijkse screening op prostaatkanker wel aan te bevelen is. Dit zijn mannen met een etnisch Afrikaanse afkomst en mannen met een familiegeschiedenis (vader, broer en zelfs oom) van prostaatkanker. Die hebben een veel grotere kans (tot meer dan 10 x) op het ook krijgen van een potentieel gevaarlijke prostaattumor.

Bovendien is het wel van nut om een uitgangswaarde van PSA te bepalen bij alle mannen rond de leeftijd van 50 jaar. Bij veruit het overgrote deel (meer dan 95%) zal de uitslag goed zijn en deze mannen kunnen dan voor een periode van (minstens) 10 jaar, althans wat prostaatkanker betreft, met rust worden gelaten. Ook wat dat betreft heeft onderzoek uitgewezen dat deze mannen in die periode geen gevaarlijke prostaatkanker zullen ontwikkelen.

Is de PSA uitgangswaarde echter wel verhoogd (bij een leeftijd van 50 jaar: > 1,5ng/ml) dan is verder urologisch onderzoek wel aangewezen volgens het traject van precisiediagnostiek van prostaatkanker. Daarbij komt als eerste onderzoek een mp (multiparameter) MRI van de prostaat aan bod. Dit onderzoek zal dan de noodzaak tot een verdere prostaatbiopsie (weefselprik) bepalen. Dit is ook het standpunt van de EAU (European Association of Urology) en van de PKS (ProstaatkankerStichting Nederland), de Nederlandse prostaatkankerpatiënten vereniging.

Op 20 december jl. verscheen in PLOS Magazine, toch niet de eerste de beste wetenschappelijke publicatie, nog een gedetailleerd analyse afkomstig van UCL (University College London) over de mogelijkheden van “risk based screening” van prostaatkanker. In deze model analyse wordt duidelijk aangetoond dat gerichte screening de mortaliteit aan prostaatkanker significant vermindert. In Nederland stijgt de mortaliteit aan prostaatkanker nog jaarlijks en dit is echt niet meer nodig.

De stand van zaken is nu duidelijk: bepaal een PSA uitgangswaarde rond de leeftijd van 50 jaar en screen verder alleen risicogroepen. Voorkom niet overdiagnose (want die bestaat niet) maar wel onderdiagnose maar evenzeer overbehandeling en dit kan door precisiediagnostiek. Dit doen we nu ruim 5 jaar met succes en goed gevolg bij Andros,  een hoog gekwalificeerd en wat prostaatkanker betreft vooroplopend zelfstandig behandelcentrum (ZBC) dat verzekerde zorg levert.

Prof. Dr. FMJ Debruyne (Em.) Uroloog en Medisch Directeur Andros Clinics

Lees hier het artikel uit de Volkskrant ‘Moeten mannen zich laten testen op prostaatkanker?’

Lees verder over precisiediagnostiek bij prostaatkanker