Onderzoek naar prostaatkanker en bevolkingsonderzoek

Professor Jelle Barentsz kijkt uit naar bevolkingsonderzoek, ook voor prostaatkanker. Hij legt uit waarom prostaatkankerscreening zo belangrijk is. Niet alleen om het sterftecijfer te verlagen, maar ook om het lijden te verminderen door vroegtijdig opsporen. Moderne technieken kunnen helpen bij het beperken van de nadelen van screening, zoals overdiagnose en overbehandeling.

‘Als arts kijk ik naar de patiënt, niet alleen naar cijfers. Mijn focus ligt op hoe we de patiënt kunnen helpen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat niet alleen het sterftecijfer daalt, maar ook zijn lijden minder wordt? Hoewel je aan prostaatkanker vaak niet op korte termijn overlijdt, is het wel voor veel mannen een langdurige lijdensweg’, legt de professor uit. In dit artikel geeft hij uitleg over prostaatkanker en intelligent screenen.

Op tijd vinden om genezing mogelijk te maken

Als we prostaatkanker vroegtijdig opsporen en behandelen, zijn er goede overlevingskansen. Eenmaal uitgezaaid, is genezing niet meer mogelijk. Helaas merken mannen vaak niet dat ze prostaatkanker hebben in een vroeg stadium waarin genezing nog mogelijk is. Daarom is een bevolkingsonderzoek voor prostaatkanker zo belangrijk.

Uitzaaiing van prostaatkanker is een sluipmoordenaar, die geleidelijk aan grip op je leven krijgt. In Nederland lijden 54.000 mannen aan uitgezaaide prostaatkanker. Deze mannen ervaren niet alleen de gevolgen van de uitzaaiingen zelf, maar ook de bijwerkingen van behandelingen zoals hormoontherapie en bestraling.

Lijden met uitgezaaide prostaatkanker

Mannen met uitgezaaide prostaatkanker ervaren vaak diverse klachten, zoals incontinentie, erectieproblemen en pijn veroorzaakt door de uitzaaiingen in de botten of blokkades in het bekkengebied. Daarnaast mogen we de bijwerkingen van de behandeling niet vergeten. Een veelvoorkomende behandeling is hormoontherapie, die testosteron onderdrukt. Helaas heeft deze therapie als neveneffect dat mannelijke eigenschappen verminderd worden.

Een ander risico van hormoontherapie is dat het de gezondheid van het hart en de bloedvaten kan schaden. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld aderverkalking, waardoor mannen niet overlijden aan prostaatkanker zelf, maar aan de gevolgen van de behandeling – zoals een hartaanval of beroerte.

Het is belangrijk om niet alleen te kijken naar de gewonnen levensjaren, maar ook naar de kwaliteit van leven. Het hebben van extra levensjaren is niet waardevol als de kwaliteit van leven ernstig wordt aangetast.

In 2019 voerde UOMO, de Europese belangenvereniging van prostaatkankerpatiënten, een onderzoek uit naar de kwaliteit van leven van mannen met uitgezaaide prostaatkanker. Uit dit onderzoek bleek dat de invloed van uitgezaaide prostaatkanker op de kwaliteit van leven groot is. Het is dus te simplistisch om alleen op basis van sterftecijfers te concluderen dat er niet gescreend moet worden op prostaatkanker.

Het zou mannen tekortdoen om alleen naar sterftecijfers te kijken. Screening kan de prostaatkankersterfte met 25% verminderen, zoals de ERSPC-studie heeft aangetoond. Nu 4% van de mannen binnen 5 tot 10 jaar aan prostaatkanker overlijdt, betekent dit dat de sterfte in de totale groep met 1% wordt verminderd. Je zal het maar net zijn!

Nieuwe technieken

Bovendien zijn de studies die deze cijfers presenteren vaak gebaseerd op verouderde technieken om agressieve prostaatkanker op te sporen. In het verleden werd vaak alleen gebruikgemaakt van de PSA-test gevolgd door een traditionele biopsie. Nu wordt er steeds meer gebruik gemaakt van MRI-technologie, waardoor bij maar liefst de helft van de mannen een invasieve biopsie niet meer nodig is.

Tegenwoordig wordt er vaak eerst een MRI-scan van de prostaat gemaakt voordat er een biopsie plaatsvindt. Dit zorgt ervoor dat alleen mannen met een verdachte bevinding onderworpen worden aan een biopsie. Met behulp van de MRI kan er gericht geprikt worden in het verdachte weefsel. Daarnaast kan er nu via de huid geprikt worden, in plaats van via de anus, waardoor de kans op complicaties wordt verminderd.

Overdiagnose en overbehandeling voorkomen

Omdat in oude studies verouderde detectiemethoden gebruikten, was er meer overdiagnose en overbehandeling. Deze nadelen gelden echter niet voor moderne diagnostiek. Bij prostaatkanker kunnen we dankzij MRI grotendeels voorkomen dat we deze kankers ontdekken.

Mannen met uitgezaaide prostaatkanker hebben over het algemeen een relatief lange levensverwachting. Daarom werden screeningsstudies voor prostaatkanker vaak over een lange periode uitgevoerd. Echter, in de loop der tijd zijn de technieken voor het opsporen van prostaatkanker aanzienlijk nauwkeuriger geworden.

Leed en kosten voorkomen

Als we screening op de juiste manier implementeren, kunnen we niet alleen leed voor de patiënt voorkomen, maar ook kosten besparen. Een effectieve screening met goede prostaat-MRI bespaart meer dan het kost. Als door screening een agressieve prostaatkanker op tijd wordt ontdekt, dus voor de tumor is uitgezaaid, is een op genezing gerichte behandeling mogelijk. Daarmee voorkom je de hoge kosten van de jarenlange behandeling van uitgezaaide prostaatkanker.

Bevolkingsonderzoek naar prostaatkanker moet wél intelligent

Op dit moment hebben we geen bevolkingsonderzoek. Dus vraag de man zelf om de PSA test. Dit noemen we “opportunistische screening”. Er is niks geregeld, dus alleen mannen die bijvoorbeeld op een verjaardag horen dat ze hun PSA moeten laten testen om mogelijk prostaatkanker op te sporen, gaan naar de huisarts voor deze test. Maar iemand met een verhoogd risico op prostaatkanker, die niet toevallig iets over PSA hoort, weet hier niets van en zal niet komen.

Wel moet het hele proces na een afwijkende PSA uitslag dan efficiënter georganiseerd zijn met een MRI van hoge kwaliteit. Nu wordt voorafgaand aan een biopsie niet altijd een MRI-scan uitgevoerd, of wordt er met onvoldoende kwaliteit gescand.

Tenslotte, is niet elke man gebaat bij een PSA-test. Als je ouder bent of een slechte gezondheid hebt en dus je levensverwachting minder dan 5-10 jaar is, moet je je afvragen of screening nog zinvol is. Tegen de tijd dat de eventuele prostaatkanker klachten gaat geven, ben je dan al overleden.

Daarom pleit ik met de Europese Urologen (EAU) voor een ‘intelligent’ screeningsprogramma. Hierbij wordt besproken met de man of hij baat heeft met het bevolkingsonderzoek. Alle mannen moeten geïnformeerd worden, niet alleen degenen die er toevallig over horen.

Lees ‘Alles over PSA’

Lees meer over prostaatkanker