Penopauze, andropauze, mannenovergang? Men’s Health interviewde Herman Leliefeld

Over testosterontekort werd onze uroloog Herman Leliefeld geïnterviewd door het magazine Men’s Health. Hij legt uit waarom de termen ‘andropauze’ en ‘penopauze’ verwarrende en verkeerde benamingen zijn. Lees het hele interview in Mens Health hieronder.

Ergens tussen jeugdige bravoure en de golden years ligt een onontgonnen terrein: de penopauze. Een fenomeen dat feitelijk helemaal niet zo mag heten, want met de vrouwelijke tegenhanger heeft de mannenovergang weinig te maken. Wat is het dan wel? En hoe voorkom je dat je er last van krijgt?

Hele energieniveau op z’n gat

‘Het begon met een mysterieuze afname in mijn enthousiasme voor de maandelijkse barbecue avonden met mijn voetbalmaten,’ vertelt Jeroen van Dijk (50). Grappend: ‘Ik dacht eerst dat het aan de marinade lag, maar toen realiseerde ik me dat mijn hele energieniveau op z’n gat lag. Als ik ’s ochtend wakker werd, voelde het alsof ik een nacht flink had gefeest. In werkelijkheid had ik de avond ervoor gewoon op de bank liggen Netflixen. Bovendien begon mijn libido, in vroegere tijden vergelijkbaar met een raceauto, langzaam te veranderen in een oldtimer. Nog steeds charmant, maar niet meer zo snel als voorheen.’ Met een knipoog: ‘Je moet erom lachen, anders ga je huilen, toch?’

Met lood in zijn schoenen maakte Jeroen een afspraak bij de huisarts, in zijn hoofd visioenen van de ene na de andere vreselijke ziekte die zijn comfortabele leventje kwam verstoren. Hij vertelde de dokter met enige schroom over de symptomen waar hij de laatste tijd last van had, van z’n lamlendige gevoel en erectieproblemen tot het extreem korte lontje dat hem teisterde.

Z’n volledige medische geschiedenis werd doorgelicht, er werd de volgende dag in de vroege ochtend bloed gemeten door de doktersassistente en een krappe week later kon de huisarts hem geruststellend op z’n schouders kloppen: ‘Niets ernstigs, Jeroen. Je bent gewoon in de overgang, net als je vrouw.’

Schaamte

De vrouwenovergang kennen we allemaal wel, maar over de mannelijke variant wordt nauwelijks gesproken. Dat komt omdat mannen zich ervoor schamen, concludeert hormoondeskundige Ralph Moorman, auteur van het boek Hormoonbalans voor Mannen. In de statistieken van Google ziet hij duidelijk terug dat mannen zich suf googelen op termen als ‘overgang’ en ‘penopauze’, maar in de praktijk blijken ze liever niet te praten over de problemen die daarmee samenhangen. Een van de redenen daarvoor is dat veel mannen hun ware gevoelens maar liever onder de pet houden. Ze worden nu eenmaal liever gezien als een sterke, stoere rots dan als een emotioneel, kwetsbaar wrak.

Extra complicerende factor hierbij is dat mannen, net als de meeste vrouwen, een enorme sociale druk voelen om zo jeugdig, energiek en viriel als mogelijk te blijven. Het erkennen van de symptomen van de mannenovergang staat gelijk aan toegeven aan het verval dat veroudering heet, wat ongemakkelijk voelt. De spotlights zijn bovendien van oudsher vooral gericht op de menopauze bij vrouwen, waardoor de mannenovergang in de coulissen blijft staan. Los daarvan helpt niet mee dat de ‘penopauze’ of ‘andropauze’, zoals de mannenovergang ook wordt genoemd, door de medische wereld niet als een specifieke aandoening wordt erkend. Ofwel: dé mannenovergang bestaat niet.

Betere naam is testosterondeficiëntie

‘De termen ‘andropauze’ en ‘penopauze’ zijn verwarrende en verkeerde benamingen,’ zegt uroloog-androloog Herman Leliefeld van Andros Clinics, expert op het gebied van testosteron. ‘Dat komt omdat ze impliceren dat er iets vergelijkbaar aan de hand is als tijdens de menopauze, maar dat is niet het geval. Ten eerste daalt de productie van oestrogenen bij vrouwen in de overgang binnen een paar jaar naar een heel laag niveau. De afname bij mannen verloopt juist heel geleidelijk en neemt makkelijk tientallen jaren in beslag. Ten tweede stopt de oestrogeenproductie na de menopauze bij iedere vrouw, terwijl de helft van de mannen op hun tachtigste nog steeds een normaal testosterongehalte in het bloed heeft.’

Maar het grootste verschil, zo benadrukt Leliefeld, is dat vrouwen na de menopauze onvermijdelijk onvruchtbaar worden. ‘De meeste mannen kunnen tot op hoge leeftijd nog steeds kinderen blijven verwekken, omdat hun zaadproductie niet stopt. Het is daarom beter om het in plaats van penopauze of andropauze te hebben over testosterondeficiëntie of testosterongebrek op oudere leeftijd. Dat klinkt als iets vreselijks, maar het is een normaal onderdeel van veroudering. Waarom krijg je heupslijtage als je ouder wordt? Hoezo voelt je lijf overal een beetje stijver? Als je ouder wordt, wordt alles minder. Dat geldt ook voor het testosterongehalte van ongeveer de helft van alle mannen.’

Allerlei klachten kunnen ontstaan

Testosteron is een hormoon dat we vooral associëren met een stomend seksleven, bulkende spieren en stoere mannelijkheid. ‘Maar testosteron heeft ook een positieve impact op allerlei organen, functies en structuren in ons lichaam, denk: onze botten, spieren, bloedglucosewaarden, vetstofwisseling, bloeddruk, stemming, vitaliteit, prostaat en huid,’ legt Leliefeld uit. ‘Als het testosterongehalte in je bloed heel laag wordt, dan kunnen er dus allerlei klachten ontstaan. Het meest kenmerkend zijn de seksuele symptomen, onderverdeeld in: minder zin in seksuele activiteit, een afname aan ochtenderecties en erectiestoornissen. Als je daar last van hebt, dan is een testosterontekort vrij aannemelijk.’

De andere fysieke signalen die kunnen wijzen op testosterondeficiëntie bestaan uit een bont scala aan afwijkingen, waarbij het sportieve mannen waarschijnlijk als eerste zal opvallen dat ze moeilijker spiermassa opbouwen met trainen en dat vet zich heel graag op hun buik nestelt. ‘Testosteron is belangrijk voor de spieropbouw,’ zegt uroloog en seksuoloog Cobi Reisman, expert op het gebied van mannelijke gezondheid en seksualiteit. ‘Je kunt trainen wat je wilt als jij geen of weinig testosteron hebt, maar er zal nauwelijks spiermassa bijkomen. Niet voor niets gebruiken veel bodybuilders anabolen steroïden, want dat werkt in eerste instantie heel goed: je wordt gespierder en sterker, hebt meer energie, slaapt beter.’

Het grote nadeel van anabolen steroïden is dat je er de productie van je eigen testosteron mee op stilzet. Gevolg: het testosterongebrek neemt alleen maar toe. ‘Andere symptomen van een laag testosterongehalte zijn minder lichaamsbeharing, het ontstaan van kleine borstjes, een toename van het lichaamsgewicht, ontstaan van diabetes type 2, milde bloedarmoede en – uiteindelijk – onvruchtbaarheid,’ aldus Reisman. ‘Testosteron is ook belangrijk voor onze stemming, waardoor je ziet dat mannen met een laag testosterongehalte vaak een beetje lusteloos en apathisch zijn. Ze nemen weinig initiatief, voelen zich moe, hebben nergens zin in, zijn prikkelbaar, slapen slecht en hebben soms zweetaanvallen.’

Grootste risicogroep: mannen met een bierbuik

Bij gezonde mannen begint het testosterongehalte rond het 35e levensjaar te dalen. Heel langzaam, dus daar merk je meestal weinig van. ‘Bij ongeveer 30 tot 40% van de mannen neemt het testosterongehalte bovengemiddeld snel af waardoor ze wel klachten ontwikkelen en bijvoorbeeld minder zin hebben in seks of merken dat ze steeds minder ochtenderecties krijgen. Dat lot treft vooral mannen met chronische aandoeningen, zoals diabetes type 2 en hart- en vaatziekten, maar de grootste risicogroep zijn mannen met overgewicht, specifieker: mannen met een bierbuik. Vroeger werd dat gezien als iets om trots op te zijn, maar nu weten we: visceraal vet, ofwel buikvet, is helemaal niet gezond.’

Visceraal vet is actiever dan vet op andere plaatsen in ons lichaam en produceert allerlei stoffen die een negatieve invloed op ons lichaam hebben, waaronder het omzetten van testosteron in oestrogeen. Reisman: ‘Het gevolg is dat de hoeveelheid testosteron daalt en de oestrogenen stijgen, wat uiteindelijk kan resulteren in het typische uiterlijk dat je vaak bij mannen van een bepaalde leeftijd ziet: grote buikomvang, borstvorming en een gladde, onbehaarde huid. Dat gebeurt niet van de ene op de andere dag, maar is een jarenlang proces. De meeste mannen zijn zich er daardoor helemaal niet van bewust, ze denken op een gegeven moment hooguit: hé, ik ben wat down, of: ik heb minder zin in seks.’

Penis: use it or lose it

De drempel om met dergelijke klachten naar de huisarts te gaan, is voor de meeste mannen hoog. Reisman: ‘In Nederland hebben we danwel geen machocultuur, maar mannen denken nog steeds dat ze moeten presteren. Ze verwarren geen zin in seks bovendien vaak met erectieproblemen, waardoor ze seksualiteit uiteindelijk helemaal gaan vermijden. Uit onderzoek blijkt dat Nederlandse mannen gemiddeld pas na negen tot veertien maanden naar de huisarts gaan wanneer ze seksuele issues ervaren. Dan is het probleem alleen maar groter geworden, want net als bij andere spieren geldt voor de penis: use it or lose it. Als je vier weken plat op bed ligt, dan kun je niet opstaan en gaan hardlopen. Hetzelfde geldt voor de penis.’

Zorg voor een gezonde levensstijl

Om te voorkomen dat het zo ver komt, is het devies voor alle Nederlandse mannen: zorg voor een gezonde levensstijl. ‘Je hoeft niet meteen een marathon te lopen,’ aldus Reisman. ‘Drie keer per week een half uurtje rennen in een lekker tempo is al prima. Let op je gewicht en vooral op je buikvet. Veel mannen zijn niet te dik, maar hebben toch een buikje. Dat heeft te maken met genetische aanleg, maar je kunt dat zelf actief tegengaan door regelmatig te bewegen en te letten op wat je eet en drinkt. Ik zeg niet: drink nooit meer alcohol, maar doe het met mate. Afvallen in combinatie met beweging zorgt voor meer testosteronaanmaak, waardoor ook de seksuele functies na een tijdje weer verbeteren.’

Ben je supergezond bezig en stijgt je testosterongehalte niet, dan kan je arts je testosteron geven in de vorm van gels of injecties. ‘De bijwerkingen daarvan zijn – mits goed gecontroleerd door een arts – redelijk beperkt,’ aldus Reisman. ‘De vruchtbaarheid vermindert er wel van, dus het is geen geschikt middel voor mannen die bezig zijn met het krijgen van kinderen of een tweede leg. Vormt dat geen struikelblok, dan is het mogelijk om testosteron toe te dienen. Problemen zijn dan meestal vrij snel verdwenen. Toch is alleen toedienen van testosteron nooit de oplossing is voor het probleem. Ook je levensstijl moet aandacht krijgen, anders komen de klachten net zo hard weer terug. Dat is het dweilen met de kraan open.’

Tips om zelf goed voor je testosteron te zorgen

Een gezonde levensstijl is essentieel voor je hormoonhuishouding, het vermijden van testosterondeficiëntie incluis. Zo pak je dat aan.

Regelmatige lichaamsbeweging

Oefeningen, vooral weerstandstraining, kunnen de natuurlijke productie van testosteron bevorderen. Zorg voor zowel cardiovasculaire training als krachttraining in je routine.

Gezond gewicht behouden

Overgewicht, vooral buikvet, kan bijdragen aan een verstoring van de hormoonbalans. Eet een uitgebalanceerd dieet en vermijd overmatige calorie-inname.

Gezond dieet

Zorg voor voldoende inname van voedingsstoffen zoals zink, vitamine D, omega-3-vetzuren en eiwitten, die allemaal belangrijk zijn voor de productie van testosteron. Eet veel groenten, fruit, volle granen en magere eiwitten.

Voldoende slaap

Zorg voor 7-9 uur kwalitatieve slaap per nacht, omdat slaaptekort het testosterongehalte kan verlagen.

Stressmanagement

Langdurige stress kan de cortisolspiegels verhogen en de testosteronproductie verminderen. Zoek manieren om stress te verminderen, zoals meditatie, yoga, of ontspanningstechnieken.

Beperk alcoholinname

Overmatig alcoholgebruik kan de testosteronproductie verminderen, dus drink met mate.

Stop met roken

Roken kan het testosterongehalte negatief beïnvloeden. Stoppen met roken kan veel positieve effecten hebben op de algehele gezondheid, inclusief hormonale balans.

Lees meer over testosterontekort

Bron: Men’s Health